In ’s-Hertogenbosch blijkt het aantal vrijwilligers, na een aanvankelijke groei vanaf de eeuwwisseling, sinds 2016 aan het krimpen te zijn, van 47.600 in 2016 via 46.000 in 2018 naar 44.300 in 2020.
Figuur 1: Vrijwilligerswerk in Nederland en ’s-Hertogenbosch sinds 2000
Bron: CBS en gemeente ‘s-Hertogenbosch
Een ontwikkeling die parallel loopt aan de bevindingen van het CBS in haar onderzoek naar het vrijwilligerswerk in Nederland. De krimp is niet alleen toe te schrijven aan de effecten van coronacrisis van 2020.
Verschil in generaties
Het deel van de oudere bevolkingsgroep (65+) dat vrijwilligerswerk doet is de afgelopen tien jaar toegenomen van 36% naar 44%. De bereidheid van de ouderen tot vrijwilligerswerk is toegenomen met 8%. Dit kan verklaard worden door het grote aantal mensen dat sinds 2010 met pensioen gaat en daardoor meer vrije tijd heeft gekregen. Ook de medische vooruitgang heeft haar invloed. Door de toename van staar-, heup- en knieoperaties blijven ouderen langer actief en mobiel. Tegelijkertijd neemt de levensverwachting van ouderen toe. Verder speelt de aard van de babyboomgeneratie een rol. Deze generatie, de protestgeneratie van de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw, heeft een bijzondere metamorfose ondergaan: van provocatie naar lokale innovatie.
Figuur 2: Deelname aan vrijwilligerswerk in 's-Hertogenbosch
Bron: gemeente ’s-Hertogenbosch
Door onder andere de maatschappelijke stages van middelbare scholieren in de periode 2008-2014 steeg aanvankelijk het aantal jongeren dat vrijwilligerswerk deed naar bijna 35%. Na beëindiging van de maatschappelijke stages zakte het terug naar zo’n 26% in 2020, een opvallend effect van een succesvol maar jammer genoeg tijdelijk overheidsproject. Naast het einde van de maatschappelijke stages kreeg het vrijwilligerswerk er in dezelfde periode een belangrijke concurrent bij: de smartphone met haar snelle toegang tot social media (facebook, whatsapp, instagram, tiktok etc.).
Onder de midden leeftijdsgroep (40-64) is, ondanks alle maatschappelijke ontwikkelingen, de bereidheid nagenoeg gelijk gebleven, van 37% naar 38%, een stijging van 1%.
Verkleuring vrijwilligerscorps
Het vrijwilligerscorps is niet alleen gaan krimpen, het verkleurt ook. Door de maatschappelijke stages van middelbare scholieren in de periode 2008-2014 steeg in ’s-Hertogenbosch het aantal jongeren dat vrijwilligerswerk deed fors, van 23% naar bijna 35%. Na beëindiging van de maatschappelijke stages zakte het terug naar zo’n 26%, een opvallend effect van een succesvol maar jammer genoeg tijdelijk overheidsproject.
Figuur 3: Vrijwilligerscorps ‘s-Hertogenbosch
Bron: gemeente ’s-Hertogenbosch
Na 2010 begon de groei van het aantal senioren dat als vrijwilliger aan de slag ging als gevolg van de pensionering van grote aantallen ouderen. Waren er in 2010 nog flink meer jongeren (12.200) dan ouderen (7.000) actief, in 2020 zijn meer ouderen (12.400) dan jongeren (11.800) als vrijwilliger voor de gemeenschap in de weer. Het seniorendeel in het vrijwilligerscorps nam toe van 19% naar 28%. Het groeide qua aantal met 77%. Wat gaat er gebeuren als de pensionado’s van nu zich terugtrekken uit het openbare leven? Kunnen organisaties dit vertrek van grote aantallen senioren opvangen? Nemen anderen hun werk over door meer te gaan doen?
Veerkracht gemeenschapsleven
Sinds de eeuwwisseling zijn in de gemeente ’s-Hertogenbosch 570 nieuwe organisaties opgericht. Vooral sinds 2010 is het aantal opgerichte organisaties (319) fors gestegen. Niet toevallig is dit, 2010, ook het jaar dat de eerste babyboomers 65 jaar werden. Tegelijkertijd werd organiseren makkelijker door de digitale snelweg en sociale media. Zij, de babyboomers, kregen bij hun pensionering meer vrije tijd en sloegen met velen aan het organiseren. Opvallend is de forse vermindering van nieuwe organisaties in 2020. Is deze stagnatie, veroorzaakt door de coronacrisis, een tijdelijke dip of kantelpunt?
Figuur 3: Geschiedenis Bossche gemeenschapsleven sinds 1268 (oprichtingsdatum)
Bron: Jan de Rond
‘s-Hertogenbosch is de gemeente met relatief de meeste vrijwilligers in Zuid-Nederland (Zeeland, Brabant, Limburg). Daarnaast staat het in de top vijf qua vrijwilligerswerk en is het qua ontwikkelingen aardig representatief voor Nederland. Het Bossche gemeenschapsleven is veerkrachtig gebleken, bloeit en is het waard om behouden te worden.
Laten we snel uitzoeken hoe ons vrijwilligerscorps en gemeenschapsleven in elkaar zit! Dan kunnen we uitvlooien wanneer en waar de krimp tot problemen gaat leiden, welke ontwikkelingen we kunnen verwachten en hoe we dat kunnen begeleiden en opvangen. De toekomst is immers lokaal!
Groei kun je stimuleren, krimp moet je begeleiden.
